Wat zijn overlevingstrategieën en hoe kan een overlevingstrategie ons helpen of juist dwars zitten?

Wat zijn overlevingsstrategieën?

Overlevingsstrategieën en overtuigingen zijn aangeleerde gedragspatronen en gewoonten die je jezelf hebt aangeleerd om bepaalde situaties te kunnen ‘overleven’ of je zelf hier tegen beschermen. Door angst, misbruik, veronachtzaming, gebrek aan veiligheid, eenzaamheid etc. zet je vaak onbewust een sociaal masker op om de situatie te kunnen handelen. Ze helpen je om met bepaalde problemen om te gaan. Ze geven je een gevoel van innerlijke bescherming, zodat jij je staande kunt houden in moeilijke situaties en gebeurtenissen.

Voorbeelden van overlevingsstrategieën

Welke overlevingsstrategieën herken je bij jezelf?

  • Hoge prestatiedrang en perfectionisme, bang om fouten te maken en afgewezen te worden

  • Hoge dienstverlenendheid om het anderen zo goed mogelijk naar de zin te maken (pleasen)

  • Dwangmatig handelen in verschillende gedragspatronen, om je houvast en gevoel van controle te geven

  • Afhankelijk en onderdanig opstellen, omdat je eigenwaarde en zelfstandigheid niet op de juiste wijze hebt geleerd

  • Conflict vermijdend gedrag en discussies zo veel mogelijk uit de weg gaan

  • Overcompensatie en je te pas en je expres groter voordoen dan je werkelijk bent, om je innerlijke pijn en leegte te verhullen naar binnen toe

  • Sociale omgang met anderen zo veel mogelijk vermijden, omdat je bang bent wat ze wel niet van je vinden of denken

  • Snel in de slachtofferrol schieten en erg aanhankelijk zijn, omdat anderen voor je moeten zorgen en je altijd ene ander nodig hebt om je enigszins goed te voelen

Hoe ontstaat een overlevingsstrategie?

Als er onvoldoende wordt voldaan aan je intrinsieke behoeften, mis je de basisveiligheid en stabiliteit om tot een gezonde volwassene op te groeien. Als je gevoelens en emoties als kind niet altijd veilig hebt kunnen uiten en delen, dan wordt er (onbewust) een manier gevonden om de situaties te doorstaan.

Bepaalde oorzaken van overlevingsstrategieën kunnen zijn:

  • Plotseling overlijden van een ouder, broer of zus

  • Verslavingsproblematiek of (emotionele) verwaarlozing door (één van) de ouders

  • Heftige ruzies of echtscheiding door ouders

  • Gebeurtenissen met een heftige impact door andere personen, bijvoorbeeld een leerkracht, oom, tante, broer of andere kinderen

  • Veelvuldig pestgedrag in de jeugd of nog steeds op het werk

  • Fysiek of mentaal geweld als kind zijn of in een latere relatie of huwelijk

Reacties om te overleven

Als je als kind te weinig liefde, aandacht, respect, vrijheid, veiligheid of begrip hebt gekregen, kunnen de volgende reacties ontstaan:

Vechtgedrag of je ego vergroten 
Er tegenin gaan, rebels gedrag, boosheid, woede en je ego vergroten om toch maar (negatieve) aandacht te krijgen.

Vluchtgedrag of vermijdingsgedrag 
Voor dingen weglopen, zich terugtrekken op de slaapkamer, verlegen zijn, beetje mensenschuw worden. Hier wordt het typische vermijdingsgedrag geboren.

Pleasegedrag
Zich aanpassen en zo goed mogelijk conformeren aan de eisen of wensen van ouders of andere volwassenen. Dit trekt zich vaak ver door in de groei naar volwassenheid.

Als je dit bij jezelf herkent, heb je één of meer overlevingsstrategieën ontwikkeld. Dat had je toen nodig, maar in je volwassenheid zou je dit eigenlijk weer los moeten laten. Overlevingsstrategieën kunnen ook ontstaan op gebeurtenissen in je latere leven.

Nadelen van overlevingsstrategieën

Als je volwassen bent geworden, dan kan een overlevingsstrategie je (behoorlijk) in de weg zitten. Dan is het tijd om deze weer van je af te schudden. Een overlevingsstrategie die uit je jeugd dateert, heeft dus gevolgen in je volwassenheid. Dit komt vaak naar voren in het werk of in een relatie. Als het dan moeilijk wordt of je komt in een dreigend conflict, dan ervaar je dezelfde spanning en vertoon je  hetzelfde gedrag als vroeger. Je keert dan terug in je bekende overlevingsstrategieën die je als kind ook hanteerde en gaat de situatie vermijden. Het kan ook zijn dat je je onderdanig gaat gedragen of je gaat in de ‘vechthouding’ en schiet in de beruchte verdedigingsmodus bij kritiek.

Hoe kom je van je overlevingsstrategie af?

Het is niet gemakkelijk om overlevingsstrategieën los te laten. Bij sommige mensen kunnen ze dan ook erg hardnekkig zijn, omdat ze erg ingesleten zijn. Tevens voelen die mechanismen veilig en vertrouwd. Omdat triggers in het heden een bepaalde overlevingsstrategie kunnen oproepen, maar de situatie nu anders is, zal je langzamerhand uit je comfortzone moeten komen. Je kan namelijk nu andere keuzes maken en anders reageren op gebeurtenissen. Om overlevingsstrategieën los te laten, moet je deze leren ombuigen. Je moet je dus bewust worden van je denkpatronen, gedragingen, gevoelens en emoties die door triggers in het heden worden opgeroepen.

Lees ook meer over gedragspatronen doorbreken.

Ken je valkuilen om je patronen te ontdekken

In onze assertiviteitstrainingen geven wij je inzicht in je eigen valkuilen en overlevingsstrategieën. Ook gaan wij samen bekijken wat jouw overlevingsstrategieën zijn en welke leerdoelen je hebt om deze los te laten. We nemen de onderwerpen mee die juist voor jou van belang zijn. Zo kan je van je valkuilen weer je kwaliteiten maken en neemt je zelfvertrouwen en eigenwaarde weer toe. Je voelt je weer sterk en hebt weer gezonde controle over jezelf. Klik verder voor meer uitgebreide informatie over 11 valkuilen in je leven waar je last van kan hebben.

“Welke overlevingsstrategieën draag jij met je mee als volwassene?”